اقدامات ایران پس از فعال‌سازی «مکانیسم ماشه»

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ سال ۲۰۱۵ برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به عنوان چارچوبی با هدف محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران در ازای لغو تحریم‌ها تدوین و به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد  ضمیمه شد.

«مکانیسم ماشه» تضمین می‌کند تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران در صورت پایبند نبودن قابل توجه به طور خودکار دوباره اعمال شوند

برجام شامل مکانیسم حل اختلاف است که معمولاً به عنوان «اسنپ بک» شناخته می‌شود. این مکانیسم به E3/EU+3  (فرانسه، آلمان، بریتانیا، چین، روسیه و در ابتدا ایالات متحده) اختیار می‌دهد در صورتی که مشخص شود ایران تعهدات خود ذیل توافق را به طور قابل توجهی نقض کرده است، تحریم‌های سازمان ملل متحد را علیه ایران دوباره اعمال کنند .

۲۸ آگوست تروئیکای اروپایی تصمیم گرفتند به شورای امنیت اطلاع دهند معتقدند ایران به تعهدات خود ذیل برنامه جامع اقدام مشترک عمل نکرده است و «مکانیسم ماشه» را فعال کردند. با فعال شدن «مکانیسم ماشه» روند ۳۰ روزه سازمان ملل متحد آغاز ‌شد، اما سه کشور اروپایی به امید حل اختلاف، تعامل دیپلماتیک را حفظ می‌کنند. این نشان‌دهنده آغاز مرحله جدیدی در روابط با ایران است و احتمالاً باعث ارزیابی مجدد راهبردی در زمینه بحث‌های آینده سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی خواهد شد.

سازوکار حل اختلاف «اسنپ بک»

«مکانیسم ماشه» تضمین می‌کند تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه ایران در صورت پایبند نبودن قابل توجه به طور خودکار دوباره اعمال شوند. ساختار این مکانیسم عمداً به گونه‌ای طراحی شده است که امکان وتوی شورای امنیت، حتی به وسیله اعضای دائم مانند چین یا روسیه را از بین ببرد. زیرا تحریم‌ها به طور خودکار اعمال می‌شوند، مگر اینکه شورا به اتفاق آرا با پایان دادن به آنها موافقت کند.

«مکانیسم ماشه» اقداماتی از جمله موارد زیر را دوباره اعمال خواهد کرد:

- فعال‌سازی مجدد تحریم تسلیحاتی منقضی‌شده: کشورها را از تأمین، فروش یا انتقال بیشتر تجهیزات نظامی و جنگی به ایران و خود ایران را نیز از صادرات هرگونه سلاح به خارج از کشور منع می‌کرد.

- احیا و اجرای بندهای قانونی که اکتبر ۲۰۲۳ منقضی شدند: این بندها محدودیت‌هایی را علیه ایران اعمال می‌کردند، به ویژه: ممنوعیت ایران از صادرات موشک و پهپاد و هرگونه فعالیت مرتبط با موشک‌های بالستیک که به طور خاص برای حمل کلاهک هسته‌ای طراحی شده‌اند.

- اعمال کنترل‌های صادراتی، ممنوعیت‌های مسافرتی، مسدود کردن دارایی‌ها و سایر محدودیت‌ها علیه افراد، نهادها و بانک‌های درگیر در فعالیت‌های خاص هسته‌ای و موشک‌های بالستیک ایران و الزام دولت‌ها و اتحادیه اروپا به گنجاندن این محدودیت‌ها در قوانین خود.

- ممنوعیت مجدد بیشتر فعالیت‌های هسته‌ای ایران، ازجمله فعالیت‌های مجاز ذیل برنامه جامع اقدام مشترک.

رویدادهای تاریخی

۱۴ ژانویه ۲۰۲۰: سه کشور اروپایی نگرانی‌های خود را مبنی بر اجرا نشدن تعهدات ایران ذیل برنامه جامع اقدام مشترک ابراز کردند و موضوع را ذیل مکانیسم حل اختلاف به کمیسیون مشترک ارجاع دادند. این موضوع به افزایش تعامل دیپلماتیک با ایران منجر شد و به فروپاشی رسمی یا افزایش تنش بر سر برجام منجر نشد.

سوم ژوئیه ۲۰۲۰: ایران سازوکار حل اختلاف را برای رسیدگی به نگرانی‌های خود در زمینه موضوعات مربوط به اجرای برجام به وسیله اتحادیه اروپا آغاز کرد. این روند درنهایت به حالت تعلیق درآمد.

هشتم آگوست ۲۰۲۵: سه کشور اروپایی نامه‌ای به اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد ارسال و نگرانی‌های خود را در زمینه برنامه هسته‌ای ایران و موضع مشترکشان در زمینه «مکانیسم ماشه» تشریح کردند.

۲۸ آگوست ۲۰۲۵: اتحادیه اروپا با صدور بیانیه‌ای مشترک اعلام کرد به طور رسمی روند بازگشت تحریم‌ها را آغاز می‌کند.

پیامدها و تأثیرات بالقوه

پیش از فعال شدن «مکانیسم ماشه» اتحادیه اروپا پیشنهاد کرد این مکانیسم تا 6 ماه تمدید تا امکان مذاکرات بیشتر با ایران فراهم شود. این تمدید مشروط به همکاری کامل ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و رسیدگی به نگرانی‌ها در زمینه ذخایر اورانیوم غنی‌شده‌اش بود.

سه کشور اروپایی در اطلاعیه ۲۸ آگوست خود تعهدشان را به ادامه تعامل دیپلماتیک با ایران در دوره ۳۰ روزه بازگشت تحریم‌ها تأیید و بر تلاش‌های دیپلماتیک مداوم با هدف بازگرداندن پایبندی کامل ایران به تعهدات هسته‌ای خود تأکید کردند. ایران امکان دارد با به‌کارگیری تاکتیک‌های تأخیری و مانورهای دیپلماتیک، از این دوره ۳۰ روزه به نفع خود بهره‌برداری کند.

پیش از فعال شدن «مکانیسم ماشه» اتحادیه اروپا پیشنهاد کرد این مکانیسم تا 6 ماه تمدید تا امکان مذاکرات بیشتر با ایران فراهم شود

«مکانیسم ماشه» سازوکار تحریم‌های چندجانبه، هماهنگ و الزام‌آور جهانی را با پشتوانه قانونی سازمان ملل متحد دوباره فعال می‌کند و ظرفیت اجرایی آن را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد. محدودیت‌های ترکیبی نظامی و دیپلماتیک می‌تواند انزوای ایران را افزایش دهد و بر بلندپروازی‌های هسته‌ای و قابلیت‌های نظامی آن تأثیر بگذارد.

با توجه به اینکه تهران در حال حاضر با طیف وسیعی از تحریم‌های ثانویه جامع ایالات متحده روبروست که بسیار مخرب‌تر از تحریم‌های مقرر در قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت هستند، تأثیر اقتصادی ناشی از آن بر ایران احتمالاً ناچیز خواهد بود.

اعمال مجدد تحریم‌ها می‌تواند به تلافی‌جویی ایران، ازجمله افزایش بلندپروازی‌های هسته‌ای یا اقدامات نظامی بی‌ثبات‌کننده در منطقه منجر شود. ایران همچنین تهدید کرده است، در صورت اعمال مجدد تحریم‌ها از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج خواهد شد.

نتیجه‌گیری

فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» تنها در صورتی قابل توجیه است که نامه هشتم آگوست سه کشور اروپایی و محتوای آن به عنوان مدرکی دال بر «تلاش‌های حامل حسن نیت برای پایان دادند به روند حل اختلاف» تلقی شود و اجازه دهد مراحل اولیه نادیده گرفته شوند.

خروج ایران از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) در نتیجه «مکانیسم ماشه» می‌تواند تنش‌ها را افزایش دهد، زیرا می‌تواند نشانه‌ای از قصد ایران برای دنبال کردن آشکار تغییر دکترین هسته‌ای با حمایت شرکا یا متحدان جدید باشد و خطر اقدام نظامی را به وسیله ایالات متحده یا اسرائیل افزایش دهد .

فعال شدن «مکانیسم ماشه» با سوق دادن ایران به سمت گسترش روابط سیاسی، اقتصادی و امنیتی با روسیه و چین، خطر تسریع تغییر موضع راهبردی ایران را به همراه دارد و در نتیجه تلاش‌های غرب را برای مهار رفتارش پیچیده می‌کند. برای کاهش این خطر، ضروری است ایالات متحده و سه کشور اروپایی رویکرد خود را یکپارچه و برای مقابله با چالش ایران به طور هماهنگ عمل کنند.